چک ولو دبل پلیت (Dual plate check valve) یکی از انواع مهم و پرکاربرد شیرهای یک‌طرفه (Check valve) است. این شیر به‌منظور جلوگیری از بازگشت جریان سیال در خطوط لوله استفاده می‌شود. این نوع چک ولو دارای دو دیسک یا صفحه متحرک است که به وسیله محور مرکزی و فنرها در محل خود نگه داشته می‌شوند. عملکرد آن به گونه‌ای است که هنگام عبور سیال در جهت صحیح، فشار وارد شده باعث باز شدن صفحات می‌شود، اما به محض کاهش فشار یا تلاش سیال برای بازگشت در جهت مخالف، فنرها صفحات را بسته و مانع برگشت جریان می‌شوند.

در واقع، چک ولو دبل پلیت با طراحی خاص خود، هم باعث عبور روان سیال در زمان جریان رو به جلو می‌شود و هم از ضربه ناگهانی و آسیب به سیستم در زمان برگشت جریان جلوگیری می‌کند. در تصویر ساختاری این ولو، می‌توان اجزایی مانند بدنه، محور، فنرها، دیسک‌ها و نشیمنگاه (Seat) را مشاهده کرد که هر کدام نقشی کلیدی در عملکرد ایمن و مؤثر آن دارند.

 

چرا چک ولو دبل پلیت تولید شد؟

هدف اصلی از تولید چک ولو دبل پلیت، برطرف کردن محدودیت‌ها و مشکلات چک ولو‌های دریچه‌ای (Swing Check Valve) سنتی بود. در چک ولو‌های معمولی، هنگام بسته شدن دیسک، برخورد ناگهانی آن با نشیمنگاه باعث ایجاد پدیده‌ای به نام ضربه قوچ (Water Hammer) می‌شد که می‌توانست به لوله‌ها و اتصالات آسیب وارد کند. اما در نوع دبل پلیت، طراحی دو دیسک با محور مرکزی باعث بسته شدن نرم و تدریجی ولو می‌شود و این موضوع فشار ضربه‌ای را تقریباً به صفر می‌رساند.

این ویژگی سبب شده تا این نوع ولو در سیستم‌های حساس، خطوط انتقال سیالات با فشار بالا، و تأسیسات صنعتی که نیاز به کنترل دقیق جریان دارند، بسیار محبوب شود.

انواع چک ولو دبل پلیت از نظر اتصال

چک ولو‌های دبل پلیت در سه نوع اصلی از نظر نحوه اتصال به خط لوله ساخته می‌شوند:

1- نوع ویفری (Wafer Type): این نوع به‌صورت فشرده بین دو فلنج خط لوله نصب می‌شود و به‌دلیل وزن و ضخامت کم، بسیار پرکاربرد است.

2- نوع لاگ تایپ (Lug Type): در این مدل، بدنه دارای سوراخ‌های رزوه‌دار است که توسط پیچ و مهره به فلنج متصل می‌شود و امکان نصب آسان‌تر در سیستم‌های پیچیده را فراهم می‌کند.

3- نوع فلنجی (Flanged Type): این مدل دارای فلنج کامل در دو طرف بدنه است و در سیستم‌هایی که نیاز به استحکام بالا دارند استفاده می‌شود.

در بین این سه نوع، مدل ویفری بیشترین کاربرد را دارد زیرا سبک‌تر و ارزان‌تر است و فضای بسیار کمی اشغال می‌کند.

ویژگی‌های فنی و استانداردهای ساخت

چک ولو دبل پلیت بر اساس استاندارد API 594 طراحی می‌شود که شامل مشخصات ابعادی، ضخامت بدنه، فاصله پشت تا پشت (Face to Face) و دیگر جزئیات فنی است. همچنین آزمایش عملکرد، آب‌بندی و مقاومت مکانیکی آن طبق استاندارد API 598 انجام می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که ولو هیچگونه نشتی یا نقص عملکردی ندارد.

از نظر جنس بدنه، این ولوها با متریال‌های متنوعی تولید می‌شوند تا برای شرایط مختلف دمایی و شیمیایی مناسب باشند. متداول‌ترین متریال‌ها عبارت‌اند از:

1- فولاد کربنی WCB برای کاربردهای عمومی صنعتی

2- فولاد ضدزنگ 304 و 316 برای محیط‌های خورنده و سیالات شیمیایی

3- فولاد دابلکس برای محیط‌های با فشار بالا و خورندگی زیاد

4- چدن داکتیل و برنز برای کاربردهای سبک‌تر و دریایی

دیسک‌ها نیز معمولاً از فولاد ضدزنگ یا آلومینیوم برنز ساخته می‌شوند تا مقاومت کافی در برابر سایش و خوردگی داشته باشند.

در شکل زیر می‌توان قسمت‌های مختلف یک چک ولو دبل پلیت را مشاهده کرد.

مزایا و نقاط قوت شیر یک‌طرفه دبل پلیت

در مقایسه با سایر انواع شیرهای یک‌طرفه، چک ولو دبل پلیت دارای مزایای قابل توجهی است که باعث شده در بسیاری از صنایع جایگزین مدل‌های سنتی شود. برخی از مهم‌ترین مزایا عبارت‌اند از:

1- هزینه ساخت و نگهداری پایین

2- وزن سبک و طراحی فشرده

3- افت فشار بسیار کم به دلیل سطح عبور سیال بهینه

4- نصب آسان در موقعیت‌های افقی یا عمودی

5- عدم ایجاد ضربه قوچ یا شوک هیدرولیکی

6- طول عمر بالا به‌دلیل طراحی متعادل محور و فنرها

به‌طور کلی، این ویژگی‌ها باعث شده که چک ولو دبل پلیت در سیستم‌هایی که نیاز به عملکرد قابل اعتماد، فضای کم و هزینه پایین دارند، گزینه‌ای ایده‌آل باشد.

کاربردهای چک ولو دبل پلیت

چک ولو دبل پلیت در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله:

– صنایع نفت، گاز و پتروشیمی برای جلوگیری از برگشت سیال در خطوط انتقال.

– صنایع آب و فاضلاب برای کنترل جریان در پمپ‌خانه‌ها و خطوط انتقال آب.

– نیروگاه‌ها جهت کنترل جریان بخار و آب داغ در سیستم‌های توربین و بویلر.

– سیستم‌های تاسیساتی و تهویه مطبوع (HVAC) برای جلوگیری از بازگشت هوای فشرده یا آب سرد.

– کاربردهای دریایی برای جلوگیری از برگشت آب در خطوط ورودی پمپ‌ها و موتورهای کشتی.

در همه این موارد، طراحی سبک، عملکرد سریع و مقاومت در برابر خوردگی، مهم‌ترین دلایل انتخاب چک ولو دبل پلیت است.

نگهداری و نکات مهم در انتخاب

اگرچه این نوع ولو معمولاً به تعمیرات کمی نیاز دارد، اما برای افزایش طول عمر و کارایی، باید به موارد زیر توجه کرد:

– اطمینان از تمیز بودن خط لوله پیش از نصب

– نصب ولو در جهت صحیح جریان طبق فلش روی بدنه

– بررسی دوره‌ای فنرها و محور برای جلوگیری از گیرکردن دیسک‌ها

– انتخاب جنس بدنه و دیسک متناسب با نوع سیال و دما

در زمان خرید نیز باید فشار کاری (Pressure Rating)، قطر لوله (Nominal Diameter) و استاندارد فلنج‌ها به‌درستی مشخص شود تا از تطابق کامل با سیستم اطمینان حاصل گردد.

برندهای معتبر تولیدکننده

در میان برندهای معتبر جهانی تولیدکننده شیر یک‌طرفه دبل پلیت می‌توان به GOODWIN، PROQUIP، KSB، SPIRAX SARCO، VELAN و SOCLA اشاره کرد. این برندها با رعایت دقیق استانداردهای بین‌المللی، محصولاتی با طول عمر بالا، آب‌بندی دقیق و مقاومت در برابر شرایط سخت صنعتی ارائه می‌دهند.

با توجه به مزایا، عملکرد قابل اعتماد و طراحی بهینه، چک ولو دبل پلیت یکی از بهترین گزینه‌ها برای جلوگیری از برگشت جریان در سیستم‌های صنعتی و تاسیساتی محسوب می‌شود و در بسیاری از پروژه‌های نفت، گاز، پتروشیمی و آب‌رسانی، انتخاب اول مهندسان است.